خلاصه ایی از مفاهیم اصلی روابط موضوعی از دیدگاه وینیکات

خلاصه ایی از مفاهیم اصلی روابط موضوعی از دیدگاه وینیکات:

دونالد وینیکات  (Donald Winnicott) در سال 1896 در انگلستان به دنیا آمد او که پزشک اطفال و روانکاو بود دغدغه اش رهایی و آزادی خود در برابر خواستهای والدینی و فرهنگی بود. مسأله ایی که کودکی و جوانیش را تحت تاثیر قرار داده بود. وینیکات از اعضای مکتب تئوری روابط موضوعی (object oriented)  است. زمانی که وینیکات روان تحلیلی را آغاز کرد، روان تحلیل گرها انگیزه های انسانی را به شکل تکانه های غریزی ابتدایی نظریه فروید که هدف اصلی آن کامیابی جنسی بود در نظر می گرفتند.

تعریف آبژه – محیط مساعد در روابط موضوعی

از دید وینیکات یک رابطه انسانی خوب تعاملی ظریف و حساس است که پذیرش نقص های انسانی پیش فرض اصلی آن است. وینیکات معتقد بود که کودک از آغاز به دنبال اشکال پیچیده ایی از روابط است و نه لذت گرایی محض. همچنین معتقد بود رشد کودک بدون توجه به اطرافیان واقعی امکان پذیر نیست. اطرافیان واقعی کودک همان آبژه های (موضوعات) کودک هستند که برخی پاسخ دهنده و برخی غیر پاسخ دهنده اند. این آبژه ها یا محیط مساعد را برای رشد هیجانی کودک ایجاد میکنند و یا باعث مخفی شدن خود حقیقی او میشوند.

در ابتدا محیط مساعد، خود مادر است و در واقع ساختار اساسی در محیط، مراقبتهای مادرانه است. وینیکات مشخصه محیط مساعد را سازگاری محیط با نیازهای کودک بیان کرده است. کودک در ابتدا نمی تواند مادر را به شکل آبژه ایی مستقل در نظر بگیرد. دنیای کودک، دنیای خودشیفتگی است. به تدریج کودک با کمک آبژه انتقالی ظرفیت تنها ماندن را بدست آورده و میتواند در نبود مادر، خود را آرام کرده و به تنهایی بازی کند.

مادر به اندازه کافی خوب

وینیکات اصطلاح مادر به اندازه کافی خوب را برای توصیف یکی از کارکردهای مادرانه ابداع کرد. این کارکرد عبارت است از تأمین نیازهای کودک به قدری که او زندگی را خوب شروع کند. مادر متناسب با نیازهای متغیر کودکش خود را دگرگون و سازگار می کند تا آنکه به تدریج در میزان وابستگی کودک در حال رشد، کاهشی به وجود آید.

تعریف توهم یا خیال در روابط موضوعی

توهم یا خیال یکی دیگر از مفاهیم اصلی روابط موضوعی استو در ابتدای رشد کودک، کودک هیچ ارتباطی با واقعیت ندارد لذا جهان را در ذهن خودش با منابع محدودی خلق می کند. وینیکات اصطلاح موضوع را از ملان کلاین اقتباس کرده ولی با این توضیح که موضوع درونی، موضوع ادراک شده به شیوه ذهنی و موضوع بیرونی، موضوع ادراک شده به شیوه عینی است.

به اعتقاد او نوزاد در جریان رشد خود در ابتدا از موضوعات ذهنی شروع کرده و به تدریج به توانایی برقراری ارتباط با موضوعات عینی می رسد. مقصود وینیکات از روابط موضوعی، برقراری ارتباط با موضوع هایی خارجی است که وجود مستقل دارند (یعنی وجودی بیرون از حیطه تحت اختیار ذهنیت و خیال پردازی فرد). در جریان رشد، به تدریج این ظرفیت در کودک ایجاد می شود که روابط واقعی برقرار کند و خود را واقعی و زنده ببیند.

نظریه آبژه انتقال در روابط موضوعی

یکی از برجسته ترین خدمت وینیکات به روان درمانی و روابط موضوعی، نظریه آبژه انتقالی اوست. آبژه انتقالی، فضای تجربه میان موضوعات ذهنی یا درونی و موضوعات عینی یا واقعی است. این آبژه انتقالی چیزی است بینابین موضوع درونی و بیرونی؛ جایی که چیزی غیر از “من” تجربه میشود. این “غیر از من” میتواند هر چیزی مثل تخت خواب کودک، ملافه یا وسایل سرگرم کننده او باشد. موضوع انتقالی، به کودک در نبود موضوع بیرونی (مادر) امنیت می دهد و این احساس را به کودک می دهد که میتواند آن را تحت کنترل جادویی خود بگیرد.

تعریف خود حقیقی یا واقعی

در اینجاست که وینیکات مبحث خود واقعی و خود کاذب را بیان می کند. خود حقیقی یا واقعی تجربه، شناخت و درک زنده بودن کودک است که در اوایل شیرخوارگی او شکل می گیرد. یک حس و تجربه واقعی بودن که سبب ایجاد ارزش زیستن در کودک میشود.

در این مرحله، نقش مادر بسیار مهم است. مادر می بایست از نوزاد در برابر مشکلات و سختی های جهان خارج که قابل درک برای نوزاد نیست محافظت کند. او باید محیط امنی را برای نوزاد فراهم کند. اگر محیط برای نوزاد امن نباشد، واکنش احتمالی نوزاد وادادن و تسلیم شدن است. این واکنش منجر به دور شدن نوزاد از ذات خودانگیخته و حیات بخش خود که نتیجتا خود واقعی را می آفریند، می شود. خود برانگیختگی و حرکات غیر کلامی کودک از حس غریزی او می آید که در صورت پاسخ توسط مادر، تبدیل به پایه های رشد و شناخت پایدار کودک یا همان خود واقعی میشود و احساس واقعی و اصیل بودن را در بزرگسالی به فرد می دهد.

تعریف خود کاذب

در صورت عدم پاسخ صحیح توسط مادر، خود برانگیختگی نوزاد یا نیاز انطباق نوزاد با خواسته ها و انتظارات پدر و مادر به خطر می افتد و نتیجه این عدم انطباق، شکل گیری خود کاذب است. در واقع نیرو گذاری روانی بر موضوع خارجی به طور صحیح شکل نمیگیرد و  انتظارات و خواسته های دیگران بر خواسته های فرد ارجحیت می یابد. اینجاست که فرد در بزرگسالی احساس پوچی و ناراستی کرده و ممکن است در روابط خود صادق نباشد

درمان

اگر بیماری روانی با ناکامی هایی در دوران ابتدایی رشد مرتبط است که به احساس بیهودگی و شکل گیری “خود” کاذب می انجامند، پس درمان باید معکوس این روند باشد. درمان به بازآفرینی فرایندهای اولیه مادری میپردازد تا یک “خود” حقیقی سالم و اصیل به وجود آورد. تعابیر وینیکات از درمان، به شدت بر درک او از امکاناتی که محیط باید برای کودک درحال رشد فراهم کند، تکیه دارد.

درمانگر و درمانجو

درمانگر باید بداند که درمانجو بودن چه حس و حالی دارد. درمانگرقبول میکند که موضوع ذهنی در زندگی درمانجو باشد. این امر ممکن است به معنای موضوع عشق درمانجو قرار گرفتن درمانگر، بدون واکنش هیجانی، و یا موضوع تنفر او بودن، بدون تلافی کردن باشد.

درمانگر واپسروی درمانجو را تقویت میکند تا فرد بتواند تجارب پیشین نوزادی اش را از نو زندگی و کاستی های رشد را اصلاح کند. درمانجو به درمانگر اعتماد می کند زیرا درمانگر بردبارانه محیط مناسب و امکانات محیطی لازم را به شکلی قابل اعتماد فراهم می آورد.

با افزایش استقلال، درمانجو پیشرفت را تجربه می کند. همچنین درمانگر کمک می کند تا “خود” حقیقی او با ناکامی های محیطی محدود مواجه شود. درمانگربی آنکه به سازمان دهی دفاع هایی بپردازد که مستلزم ایجاد “خود” کاذب  برای محافظت از “خود” حقیقی اند به درمانجو کمک می کند. تمام اینها باید بارها و بارها تکرار شوند، درست همان طور که مادر رضایت بخش باید مکررا تجارب خوبی برای نوزادش ایجاد کند.

منبع: درآمدی بر روابط موضوعی و روانشناسی خود – نوشته مایکل سنت کلر